شکل گیری محتوایی دانشگاه های آینده در جهان، تحت عنوان دانشگاه کارآفرین شده است. دانشگاه کارآفرین، دانشگاهی است که نه تنها در پاسخگویی به نیازها و انتظارات متنوع محیط خود موفق است، بلکه برنامه ها و فرایند های عملیاتی آن برای اشاعه فرهنگ کارآفرینی و تربیت و پرورش کارآفرینان مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفته است.

 

دانشگاه کارآفرین در پی انقلاب دوم دانشگاهی پا به عرصه وجود گذاشت، یعنی زمانی که پس از انقلاب نخست، دانشگاه ها از فلسفه آموزش صرف، به آموزش و پژوهش روی آورده و ناگهان با مسائل کارآفرینی در عرصه دانشگاه ها مواجه شدند. با این انقلاب مؤسسات و نهادهای گوناگونی پا به عرصه وجود گذاشتند. اما همچنان نقش محوری دانشگاه کارآفرین برجسته و هویدا بود. با توجه به این که به طور معمول کشورهای در حال توسعه دولت بر دانشگاه کنترل جدی دارد، خروجی های تحقیقات و اختراعات دانشگاهی از پایه ضعیفی برخوردار است زیرا انگیزه های فردی تأمین نمی شود و دیوان سالاری، مانع از پویایی لازم می شود. بنابراین نقش دانشگاه کارآفرین می تواند خلأهای موجود را کاهش داده و نتایج بهتری را برای جامعه به ارمغان آورد. این موضوع در کشورهای در حال توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است و دانشگاه ها باید با فوریت و ضرورت بیشتری نقش کارآفرینی را در فرایند توسعه منظور کنند و ضعف های موجود را بهبود بخشند.

 

در این میان، اندیشمندان متعددی به این مقوله پرداخته و تعاریف، نظریات و الگوهای مختلفی ارائه نموده اند. اما هنوز تعریفی جامع و دربرگیرنده برای این پدیده ارائه نشده است. شواهد این امر را می توان در تعبیر زیبای اندیشمندان این حوزه یافت. برای مثال، روترمیل  و همکاران (2007)، ادبیات این حوزه را تکه تکه شده و گوررو و اوربانو (2010) آن را جنینی خواندند. پس لزوم انجام تحقیقی دربرگیرنده و جامع در این مورد احساس می گردد. از طرفی شناسایی عوامل پیش برنده وبازدارنده در توسعه دانشگاه کارآفرین می تواند فرایند شکل گیری و توسعه دانشگاه ها را در راستای کارآفرینانه شدن هدایت کند.

 

شایان ذکر است که شناسایی عوامل مؤثر در شکل گیری و توسعه دانشگاه کارآفرین از مشارکت های اساسی این تحقیق بوده و محقق می کوشد تا به این سؤال پاسخ دهد که عوامل پیش برنده و بازدارنده در شکل گیری دانشگاه های کارآفرین در ایران چه چیزهایی هستند؟ و دانشگاه های مورد مطالعه چه تفاوتهایی از نظر این عوامل با یکدیگر دارند؟

 

1-3 ضرورت و اهمیت انجام پژوهش

 

1-3-1 ضرورت تحقیق نظری

 

• دانشگاه کارآفرین به عنوان نسل سوم دانشگاه ها، مأموریت سومی را بر عهده دارد که به تعبیر برخی اندیشمندان همچون اتزکویتز و ویال (2005)، توسعه اقتصادی و اجتماعی را در بر گرفته و به عقیده برخی دیگر همچون کلارک (1998) عامل تغییر اجتماعی است. از این رو، شناخت این مأموریت و نحوه تحقق آن در قالب دانشگاهی کارآفرین از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود.

 

• این تحقیق، عوامل مؤثر در شکل گیری دانشگاه کارآفرین را شناسایی می کند. عواملی که بطور مستقیم می تواند بر سیستم دانشگاهی، و در نتیجه بر دانشجویان، اعضاء هیأت علمی و پژوهشگران این حوزه تأثیر بگذارد. هرچند به زعم اتزکویتز و ملو (2005) صحبت از دانشگاه کارآفرین در کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای در حال رشد، بیشتر به یک هدف می ماند تا واقعیتی که بتواند مورد بررسی قرار گیرد. با این وجود، این اندیشمندان نیز به اهمیت بررسی این موجودیت ها، یعنی دانشگاه های کارآفرین، با ویژگی های بومی شان تأکید می ورزند.

 

• به جهت اهمیت مأموریت سوم دانشگاه ها و تسریع سرعت رقابت در بین مؤسسات آموزشی عالی جهان و اهمیت کسب جایگاهی مناسب از لحاظ علمی طبق چشم اندازهای موجود کشور، همچون چشم انداز 1404، تقویت و بهبود مستمر زادگاه های دانش، یعنی دانشگاه ها، بویژه دانش بومی، توجه به این نسل از دانشگاه ها به عنوان ضرورتی تعیین کننده الزامی خواهد بود. دستاوردهای این تحقیق می تواند به طور مستقیم به منظور برنامه ریزی، سازماندهی و حتی ارزیابی مورد استفاده سیاستگذاران و مدیران اجرایی مسئول قرار گیرد.

 

• نتایج این پژوهش به طور مستقیم بر بخش دانشگاهی و دانشگاهیان کشور تأثیر داشته، با برجسته کردن بخش صنعت-گرای دانشگاه ها صنعت، دولت، دولتمردان و سیاستگذاران این عرصه را نیز از نتایج خود بهره مند خواهد ساخت.

 

1-3-2 ضرورت تحقیق کاربردی

 

• این پژوهش از دو جنبه برای دانشگاهیان، اندیشمندان و محققان این حوزه مهم است: اولاً به عنوان تحقیقی که مستقیماً مهم ترین موجودیت سیستم آموزش عالی، یعنی دانشگاه را هدف قرار می دهد؛ و دوم این که به طور غیرمستقیم تأثیری بر عملکرد دانشگاه ها خواهد داشت. برای مثال، با تعیین و شناسایی عوامل پیش برنده و بازدارنده، می توان به تغییر در سیستم های موجود در دانشگاه ها در جهت کارآفرین شدن آنها پرداخت. تغییراتی که سیستم آموزشی، پژوهشی و بعد کارآفرینانه دانشگاه ها را متأثر ساخته و معیارهای عملکرد را بهبود خواهد بخشید.

• 

•  

 

• دستاوردهای این تحقیق، با ارائه رویکردی بومی، شناختی مناسب را برای سیاستگذاران مربوطه به وجود خواهد آورد. شناختی که می تواند باعث یکپارچه تر شدن درک مسئولین و در نتیجه برنامه ها و تصمیمات آنان گردد. یکی از برترین ویژگی های این تحقیق، ارائه و شناسایی عواملی که سیاستگذاران می توانند به واسطۀ آن سناریوهای ناشی از سیاست ها را در زمینه کارآفرینی دانشگاهی به تصویر بکشند.

 

شناسایی عوامل پیش برنده و بازدارنده در شکل گیری دانشگاه کارآفرین، می تواند به علاقه مندان حوزه دانشگاه کارآفرین کمک کند تا عوامل مختلف را سنجیده و سناریوهای مناسبی برای آینده و نزدیک تر شدن به این نسل از دانشگاه ها انتخاب کنند و برای پژوهشگران این حوزه نیز حائز اهمیت خواهد بود، زیرا راه را برای تحقیقات آتی باز خواهد کرد و زمینه شناخت بیشتر را فراهم خواهد کرد.

 

1-4 اهداف تحقیق

 

1-4-1 هدف اصلی از انجام تحقیق

 

شناسایی، اولویت بندی و ارزیابی عوامل پیش برنده و بازدارنده در شکل گیری دانشگاه کارآفرین در دانشگاه های ایران

 

1-4-2 اهداف فرعی از انجام تحقیق

 

• شناسایی عوامل پیش برنده داخلی و محیطی مؤثر بر شکل گیری دانشگاه کارآفرین در دانشگاه های ایران

 

• شناسایی عوامل بازدارنده داخلی و محیطی مؤثر بر شکل گیری دانشگاه کارآفرین در دانشگاه های ایران

 

• اولویت بندی عوامل پیش برنده داخلی و محیطی مؤثر بر شکل گیری دانشگاه کارآفرین در دانشگاه های ایران

 

• اولویت بندی عوامل بازدارنده داخلی و محیطی مؤثر بر شکل گیری دانشگاه کارآفرین در دانشگاه های ایران

 

• ارزیابی عوامل پیش برنده و بازدارنده در شکل گیری دانشگاه کارآفرین در دانشگاه های شاهد، تهران و یزد

 

1-5 سؤالات تحقیق

 

• عوامل پیش برنده در توسعه دانشگاه های ایران به سمت دانشگاه کارآفرین کدامند؟

 

• عوامل بازدارنده در توسعه دانشگاه های ایران به سمت دانشگاه کارآفرین کدامند؟

 

1-6 تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق

 

در این تحقیق متغیرهایی از پیشینه تحقیق مرتبط با موضوع استخراج شده است و سپس از طریق طراحی پرسشنامه و توزیع بین نمونه آماری، میزان اهمیت هر کدام سنجیده شده است.

 

دانشگاه کارآفرین:  نسل سوم دانشگاه ها (اتزکویتز، 2003) یعنی دانشگاه کارآفرین، دانشگاهی پویاست که در مقابل تقاضاهای داخلی و خارجی، ساختار خود را تغییر می دهد (کلارک، 2003). این دانشگاه دارای پنج رکن اساسی است : هسته هدایتگر تقویت شده، یک محیط پیرامونی توسعه ای بسط یافته، یک پایه مالی متنوع، یک فرهنگ کارآفرینانه یکپارچه، و یک هسته آکادمیک با انگیزه (کلارک، 1998).

 

عوامل پیش برنده:  عواملی که ایجاد تغییرات سازمانی را تسهیل نموده و وجود آن ها در سازمان باعث گرایش افراد به پذیرش سریع تغییرات و تحولات می گردد.

 

عوامل بازدارنده: عواملی که باعث جلوگیری در ایجاد تغییرات در درون سازمان می شوند.

 

مأموریت دانشگاه کارآفرین: مأموریت، بیانگر علت وجودی یک سازمان است و جایگاه آن سازمان را از این جهت که به چه کاری اشتغال دارد، نشان می‌دهد. دانشگاه کارآفرین به عنوان نسل سوم دانشگاه دارای سه مأموریت آموزش، پژوهش و مشارکت در توسعه اقتصادی و اجتماعی می باشد (اتزکویتز، 2003). مأموریت دانشگاه کارآفرین شامل خصیصه های تولید کارآفرینان و جویندگان کار، انتشار مقالات با مضامین عملی، انتقال دانش ( پتنت ها، لیسانس ها، شرکت های انشعابی)، مشارکت در توسعه منطقه ای و اجتماعی، ارتقاء یک فرهنگ کارآفرینانه، می شود (گوررو و اوربانو، 2010).

 

منابع دانشگاه: شامل منابع انسانی، منابع مالی، منابع فیزیکی، منابع تجاری، و … . منابع، یکی از دو جزء عوامل داخلی دانشگاه ها می باشد (همان منبع، 2010).

 

قابلیت های دانشگاه: قابلیت های دانشگاه یعنی آموزش چگونگی تشخیص فرصتها، ایده پردازی، ارزیابی و انتخاب ایده ها برای بهره گیری از فرصتها، مهارت های راه اندازی کسب و کار و سپس اداره ، حفظ و توسعه آن(یداللهی، 2008). قابلیت های دانشگاه شامل پیشینه دانشگاه، جایگاه دانش، شرکای دانشگاه، محلیت دانشگاه می شود. قابلیت ها بعد از منابع، جزء دیگر عوامل داخلی دانشگاه ها می باشد (گوررو و اوربانو، 2010).

 

عوامل محیطی رسمی: شامل ساختار سازمانی دانشگاه و اداره دانشگاه، معیارهای حمایتی از شرکت های نوپای دانشگاهی، و برنامه های آموزش کارآفرینی دانشگاهی (گوررو و همکاران، 2006).

 

عوامل محیطی غیررسمی: شامل گرایش دانشگاهیان به کارآفرینی، موضوع کارآفرینی در دانشگاه و مدل های نقش، موارد نمونه و سیستم های پاداش دانشگاهی (همان منبع، 2006).

 

Rothaeramel et al

 

Fragmented

 

Guerrero and Urbano

 

Etzkowitz & Viale

 

Clark

 

Etzkowitz & Mello

 

Entrepreneurial University

 

Strengthened steering core

 

Expanded developmental periphery

 

Diversified funding base

 

Integrated entrepreneurial culture

 

Stimulated academic heartland

 

Yadollahi

 

Cases