سرسختی ذهنی امروزه بهعنوان یکی از ویژگی‌های مهم در موفقیت ورزشکاران معرفی می‌شود (گلبی و شیرد،2004)،ولی هنوز درک کمی از این واژه در روانشناسی ورزشی وجود دارد (جونز و همکاران،2002). تعریف این مفهوم نه فقط در میان مربیان، مفسران ورزشی، هواداران، و ورزشکاران، بلکه در میان پژوهشگران مختلف متفاوت است. در مجموع میتوان گفت سرسختی ذهنی عبارت است از: توانایی مقابله با فشارها و سختیها، عبور از موانع و شکست‌ها، تمرکز بر هدف، حفظ و کسب آرامش پس از شکست، اجرای باثبات در سطوح بالای رقابتی و رقابت‌جویی. سرسختی ذهنی مهارتی است که ورزشکاران را قدرتمند می‌کند و سبب می‌شود در موقعیتهای دشوار و پرفشار ازجمله تمرین، رقابت و پس از رقابت موفق عمل کنند( جونز و همکاران،2002). برخی از تحقیقات کیفی اظهار داشتند که ورزشکاران با سرسختی ذهنی بالاتر نسبت به ورزشکاران با سرسختی کمتر به‌طور مؤثرتری با استرس مقابله می‌کنند(کایسلر و همکاران ،2009). استرس و حوادث استرسزا اجزای جدایی‌ناپذیر ورزش رقابتی محسوب میشوند. شیوع عوامل استرسزا نظیر ارتکاب خطای روانی یا بدنی، تجربۀ درد و ناراحتی، مشاهدۀ تقلب یا موفقیت رقیب، جریمۀ داور و توبیخ مربی ضرورت وجود مهارت‌های مقابلهای مؤثر را به منظور حفظ سلامت ورزشکار و دستیابی به موفقیت ورزشی اجتنابناپذیر می‌سازد. ناتوانی در مقابلۀ مؤثر با عوامل استرسزا برای عملکرد و موفقیت ورزشی ورزشکار زیان‌بخش خواهد بود(بشارت،1386).
یکی دیگر از سازههای روانی که به نظر میرسد با هر دوی سرسختی ذهنی و مقابله ارتباط دارد، خوشبینی است(نیکولز و همکاران،2008). خوشبینی به جهت‌گزینی اشاره دارد که در آن معمولاً پیامدهای مثبت مورد انتظارند و این پیامدها بهعنوان نتایج عوامل ثابت، کلی و درونی در نظر گرفته میشوند. خوشبینی نیز نقش مهمی در سازگاری با رویدادهای استرس‌زای زندگی دارد(نصیر،1390).
از آنجایی که نقش عوامل روانی به خصوص متغیرهای تحقیق حاضر در عملکردهای ورزشی به اثبات رسیده است و امروزه روانشناسان ورزشی به دنبال مداخلات روانشناسی جهت بهبود مسائل روانی ورزشکاران هستند، از اینرو تحقیق حاضر به دنبال تعیین ارتباط متغیرهای؛ خوش بینی، سرسختی ذهنی و راه های مقابله با استرس است، با مشخص کردن ارتباط سرسختی ذهنی،راههای مقابله با استرس و خوش بینی، تغییرات این متغیرها قابل پیش بینی خواهد بود و می توان با تکیه بر نتایج آن، بهترین پیشنهادات جهت مداخلات روانشناسی را به مربیان و روانشناسان ورزشی ارائه داد.
1-2) بیان مسئله
امروزه، ویژگی‌های روان‌شناختی در موقعیتهای تحت فشار و رقابتی بهعنوان مهمترین عوامل دستیابی به موفقیت در اجرای ورزشی پذیرفته شده اند(حاتمی و همکاران،1391). از میان عوامل روان‌شناختی، سرسختی ذهنی از مهمترین ویژگی‌های مؤثر در دستیابی به موفقیت ورزشی در نظر گرفته شده است(شیرد و همکاران،2009)، با وجود این، تعریف جامع و یکدستی برای این مفهوم ذهنی ارائه نشده است. سرسختی ذهنی طبق تعریف گوچیاردی و همکاران(2008) عبارت است از: مجموعه ای از ارزشها، نگرشها، شناخت‌ها و هیجانات عمومی و اختصاصی مربوط به ورزش که ذاتی و اکتسابیاند و بر چگونگی نزدیک شدن، پاسخ‌دهی و ارزیابی فرد از فشارهای مثبت و منفی، چالشها و ناملایمات در مسیر رسیدن به هدف تأثیر میگذارند.
کلاف و همکاران(2002) گزارش کردند افرادی که سرسختی ذهنی بالایی دارند، احساس بالایی از باور به خود داشته و ایمان راسخی دارند و آن ها سرنوشت خود را در کنترل دارند، این افراد نسبتاً تحت تأثیر رقابت و مشکلات قرار نمیگیرند. در مقابل جونز و همکاران(2002) اظهار کردند که سرسختی ذهنی، توانایی افراد برای مقابله با نیازهای تمرینی و رقابت، افزایش اراده، کانون توجه، اعتمادبه‌نفس و حفظ کنترل زیر فشار را افزایش میدهد. برخی واژه ها ازنظر مفهومی به سرسختی ذهنی نزدیک هستند و برخی را میتوان به نوعی بخشی از سرسختی ذهنی دانست. جونز و همکاران(2007) نشان دادند که مقابله همچنین یکی از سازههای کلیدی سرسختی ذهنی به شمار میرود. مقابله به تلاش های آگاهانه شناختی و رفتاری برای مدیریت وضعیتهای استرسزا اشاره دارد(نیکولز و همکاران،2008). در ورزش قهرمانی و حرفهای استرس زیادی در ورزشکاران وجود دارد که به‌صورت بلندمدت یا کوتاه‌مدت تعادل هیجانی آن ها را از بین میبرد(رمضانی نژاد و همکاران،1390)، سرسختی ذهنی فرد را قادر به مقابله بهتر با استرس و همچنین کنار آمدن با نیازهای ویژهی رقابتهای ورزشی می‌کند(کادیک و رایال،2012). کوشابا و مادی(1999) اظهار کردند که افراد سرسخت در مواجهه با موقعیتهای استرسزا رویکردهای خاصی را برای مقابله با استرس به کار میبرند. بااین‌حال دانش کمی در مورد روشهای مقابله با استرس مورد استفادهی ورزشکاران سرسخت در مقایسه با ورزشکاران غیر سرسخت وجود دارد. محققان سرسختی ذهنی را عاملی برای مقابله با رویدادهای استرسزا دانسته‌اند، آن ها بر این باورند که افراد با سرسختی بالا به رویدادهای استرسزا به‌طور فعال واکنش نشان داده و تلاش می‌کنند راه‌حلی برای مقابله با این موقعیتها پیدا کنند(هیستاد،2012). نیکولز و پولمن(2007) اظهار کردند با اینکه بین راههای مقابله با استرس و سرسختی ذهنی رابطه وجود دارد ولی تحقیقات کمی در این زمینه انجام شده است. یکی دیگر از سازههای روانی که به نظر میرسد با هردوی سرسختی ذهنی و مقابله مربوط می شود خوشبینی است(نیکولز و همکاران،2008). خوشبینی بهعنوان انتظار رخ دادن اتفاقات خوب تعریف شده است(کارور و همکاران،2010). در یک مطالعه کیفی، گلد و همکاران(2002) سطح بالایی از سرسختی ذهنی، مقابلهی مؤثر و خوشبینی را در بین قهرمانان المپیک گزارش کردند. خوشبینی، در این رابطه، بهعنوان” تعیین کننده دو نوع رفتار مختلف تعریف شده است: الف)ادامه تلاش مستمر ب) تسلیم شدن یا فرار کردن. درنهایت، به نظر میرسد که خوشبینی با تفاوت در روشهای مقابله با استرس مرتبط است. نتایج یک مطالعه فرا تحلیلی که اخیراً انجام گرفت نشان داد که افرادی که خوشبینی بیشتری دارند از استراتژی های مقابلهای مؤثرتری در برابر استرس استفاده می کنند(سولبرگنیس و سیگیرستروم،2006).
ورزشکاران معلول همیشه درگیر تنشها و تنیدگیهای زیادی در طول زندگی خود هستند که همواره ذهن آن ها را به خود درگیر کرده و در اکثر موارد ناتوانی آن ها زیر سؤال میرود. به‌طوری‌که با کوچکترین شکستی ، احساس حقارت کرده و بیشتر از قبل ناامید و دلسرد میشوند(گیلک و همکاران،1392).
به همین دلیل شناخت عوامل روان‌شناختی و همبستههای مؤثر در حل مشکلات و ناهنجاریهای رفتاری ورزشکاران معلول و اقدام در زمینه برنامه ریزی به‌منظور اصلاح و بهبود این عوامل یکی از روشهای بسیار مؤثر در پیشگیری از اختلالهای روانی آن ها به‌حساب میآید(اصلانخانی و همکاران،1388). در یک پروژه تحقیقاتی پنا و همکاران(2004) با طرح این سؤال که آیا ورزشکاران معلول سرسختی ذهنی بالاتری نسبت به ورزشکاران سالم دارند؟ به بررسی این موضوع پرداختند، مطالعه آن ها نشان داد،سرسختی ذهنی ورزشکاران نخبه معلول مشابه همتایان سالم است. کمپل و جونز(2002) در تحقیقی نشان دادند که سطوح بالای رقابت ورزشی برای ورزشکاران معلول شرایط پرفشاری را به وجود میآورد ازاین‌رو ورزشکاران معلول نیاز دارند که عوامل ایجاد کننده استرس در رقابتهای ورزشی را شناخته و استراتژی‌های مناسبی را برای مقابله با آن به‌کارگیرند. اطلاعات دقیق و بیشتر از عوامل اثرگذار بر استرس مانند سرسختی و خوشبینی و گزینش راههای مقابله مؤثر در ورزشکاران معلول به‌منظور کمک به این ورزشکاران ضروری است. در بررسی ادبیات موجود در زمینه روانشناسی ورزشکاران معلول چه در خارج (کمپل و جونز،2002؛ پنا و همکاران،2004) و چه در داخل کشور(اصلانخانی و همکاران،1388) متغیرهای تحقیق حاضر را باهم و به شکلی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت، موردی یافت نشد و فقط یک تحقیق در مورد رابطه بین سرسختی ذهنی ، خوشبینی و راههای مقابله با استرس یافت شد که در این تحقیق نیکولز و همکاران(2008) نشان دادند، رابطه مثبت و بالایی بین سرسختی ذهنی بالا و خوشبینی وجود دارد، همچنین سرسختی ذهنی بالا با راههای مقابله با استرس مسئلهمدار ارتباط مثبتی دارد.
به‌طور خلاصه، سرسختی ذهنی یک سازهی روانشناسی جذاب برای مربیان و روانشناسان ورزشی است. اطلاعات تجربی زیادی برای درک بیشتر ارتباط سرسختی ذهنی با دیگر سازههای روانشناسی مانند خوشبینی و راههای مقابله با استرس نیاز است، ازاین‌رو هدف این تحقیق پاسخ به این سؤال است که رابطهای بین سرسختی ذهنی ، راههای مقابله با استرس و خوشبینی در ورزشکاران لیگ برتر والیبال نشسته چیست؟
1-3)ضرورت و اهمیت تحقیق
رسیدن به موفقیت در رقابتهای ورزشی در سطوح مختلف یکی از اهداف مهم ورزشکاران، تیمها و مسئولان و دست‌اندرکاران ورزشی است که نیل به این مهم جز با تلاش های علمی و عملی میسر نخواهد بود. استفاده از پژوهشهای علمی و انجام طرح‌های تحقیقاتی معتبر برای سنجش تواناییهای ذهنی و روانی ورزشکاران، گامی مهم در این عرصه محسوب می شود، چراکه با بهره گرفتن از نتایج این تحقیقات مربیان به نقاط ضعف و قوت بازیکنان خود پی میبرند و بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، راهکارهای تقویت ضعفهای ورزشکاران خود را جستجو کرده و راهکارهای مناسب را اتخاذ می‌کنند. همچنین روانشناسان ورزشی در پی موقعیتهایی هستند تا تحقیقات و آزمونهای ورزشی را انجام دهند که بتوانند ویژگی‌های پایدار و ناپایدار شخصیت را در زمینه های ورزشی به‌گونه‌ای معتبر اندازه‌گیری کنند(واعظ موسوی و سمندر،1380).
اهمیت هریک از متغیرهای تحقیق حاضر در شرایط رقابت و رویدادهای ورزشی بیان شد ازآنجایی‌که محقق در بررسی منابع موجود در مورد موضوع حاضر در کشور هیچ پاسخی به سؤال این تحقیق پیدا نکرد و همچنین در بررسی تحقیقات خارجی فقط یک مورد به بررسی سؤال این تحقیق پرداخته است لذا انجام این تحقیق به‌منظور توسعه ادبیات تحقیق در زمینه روانشناسی ورزشی به خصوص روانشناسی ورزشکاران معلول لازم می کند. نتایج تحقیق حاضر بدون شک منبع مهمی برای مربیان و ورزشکاران در جهت آشنایی بیشتر با متغیرهای؛
سرسختی ذهنی، راههای مقابله با استرس و خوشبینی و رابطه بین این متغیرها بهعنوان متغیرهای مؤثر بر موفقیت و نتایج رقابتهای ورزشی خواهد بود. به‌طورکلی مربیان و روانشناسان ورزشی با بهره‌گیری از نتایج این تحقیق، که متکی بر ارزیابی دقیق ظرفیتهای روانی و نیازمندیهای بازیکنان است، به نقاط ضعف و قوت ورزشکاران خود پی میبرند و شناخت دقیقتری را از ورزشکاران خود کسب مینمایند، که می‌توانند با بهره گیری از این شناخت، به طراحی برنامه های مهارت های روانی اقدام ورزند، زیرا برنامه های سازمان‌دهی شده تمرینات روانی، عاملی اثرگذار در بهبود عملکرد ورزشی است.
1-4) اهداف تحقیق
هدف کلی
تعیین میزان رابطه بین سرسختی ذهنی، راههای مقابله با استرس و خوشبینی در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته ایران
اهداف اختصاصی
- تعیین میزان رابطه بین سرسختی ذهنی با راههای مقابله با استرس و مؤلفه های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته
- تعیین میزان رابطه بین خوشبینی با سرسختی ذهنی و مؤلفه های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته
- تعیین میزان رابطه بین خوشبینی با راههای مقابله با استرس و مؤلفه های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته
1-5) فرضیه‌های تحقیق
- بین سرسختی ذهنی با راههای مقابله با استرس و مؤلفه های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته ارتباط وجود دارد.
- بین خوشبینی با سرسختی ذهنی و مؤلفه های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته ارتباط وجود دارد.
- بین خوشبینی با راههای مقابله با استرس و مؤلفه های آن در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته ارتباط وجود دارد
1-7 ) پیش‌فرض‌های تحقیق
- آزمودنیها با دقت به سؤالات پاسخ دادهاند.
- آزمودنیها از انگیزه کافی برای کامل کردن پرسشنامه ها برخوردار بوده اند.
- در هنگام کامل کردن پرسشنامه آزمودنیها در شرایط طبیعی روحی و روانی قرار داشتند.
- شرکت‌کنندگان در تحقیق همکاری لازم را با محقق خواهند داشت.
1-8) تعاریف نظری
1-8-1) سرسختی ذهنی
سرسختی ذهنی عبارت است از: توانایی مقابله با فشارها و سختیها، عبور از موانع و شکست‌ها، تمرکز بر هدف، حفظ و کسب آرامش پس از شکست، اجرای باثبات در سطوح بالای رقابتی و رقابت‌جویی. سرسختی ذهنی مهارتی است که ورزشکاران را قدرتمند می‌کند و سبب می‌شود در موقعیتهای دشوار و پرفشار ازجمله تمرین، رقابت و پس از رقابت موفق عمل کنند (جونز و همکاران،2002).
1-8-2)راههای مقابله با استرس
عبارت است از تلاش های فکری و رفتاری مستمر که برای برآوردن احتیاجات خاص بیرونی و درونی فرد به کار میرود. این احتیاجات ممکن است مطابق یا افزون بر منابع یا امکانات فرد باشد(فولکمن و همکاران،1986). لازاروس و فلکمن(1984) روشهای مقابله را بهعنوان فرایند تغییرات شناختی رفتاری می‌دانند، که فرد برای گریز، حذف، کاهش یا کنترل عوامل فشار روانی و استرسزا به کار میبرد.
1-8-2-1) روش مقابله مسألهمدار
روشی است که فرد در شرایط و موقعیت استرسزا احساس می کند با تفکر و شناخت بیشتر می تواند خود را از عوامل استرسزا دور کند. در روش مقابله مسألهمدار، تمرکز شخص بر مسأله یا موقعیت پیش‌آمده است و تلاش فرد پیرامون تغییر مسأله یا موقعیت و اجتناب از آن در آینده است.در روش مقابله مسأله مدار اقداماتی از قبیل شناخت و آگاهی از مشکل و مسأله، بررسی راه حل ها، انتخاب راه حل ها مناسب ، اجرای بهترین راه‌حل و سرانجام برطرف کردن عامل استرسزا صورت میگیرد(داوری،1386).
1-8-2-2) روش مقابله هیجانمدار
در روش مقابله هیجانمدار، توجه شخص بر مهار هیجانات منفی ناشی از استرس است و معمولاً زمانی که تجربه استرس اجتنابناپذیر تلقیمی شود افراد از این روش استفاده می کنند.در این روش اقداماتی مانند: اشتغال ذهنیت به‌طور آگاهانه برای ایجاد فراموشی، مقصر دانستن خود یا دیگران بهعنوان مواجههای انفعالی صورت میگیرد(داوری،1386).
1-8-2-3) روش مقابله شهودی
در روش مقابله شهودی فرد روشهای سازگاری را از طریق توکل به خدا، امید داشتن، خوشبینی و اعتقادات و مذهبی در خود به وجود میآورد. به نظر فولکمن و لازاروس امید می تواند از اعتماد به خویشتن ناشی شود و فرد با بهره گرفتن از این روش می‌تواند با عوامل استرسزا مقابله کند(خدایاری فرد،1380).
1-8-2-4) روش مقابله اجتنابی
در روش مقابله اجتنابی، فرد با دوری گزیدن از عامل استرسزا از طریق نادیده انگاری، بیاهمیت دانستن، ایجاد فاصله روان‌شناختی، کمک گرفتن از دیگران یا سرگرم شدن با تکالیف دیگر خود را از عامل استرسزا دور می کند. ورزشکاری که رأی داوری را با گفتن مهم نیست یا اشتباه داوری بیاهمیت تلقی می کند و به‌سرعت به وظایفش ادامه میدهد از روش اجتنابی استفاده می کند(بشارت،1386).
1-8-3) خوشبینی
خوشبینی به جهت‌گزینی اشاره داد که در آن معمولاً پیامدهای مثبت مورد انتظارند و این پیامدها بهعنوان نتایج عوامل ثابت، کلی و درونی در نظر گرفته میشوند(پترسون،2000 ،به نقل از نصیر،1390).
1-9) تعاریف عملیاتی
1-9-1) سرسختی ذهنی
منظور از سرسختی ذهنی در تحقیق حاضر،امتیازی است که ورزشکار در سه مؤلفهی اطمینان(6 سؤال).استواری(4 سؤال) و کنترل (4 سؤال) که به‌وسیله پرسشنامه سرسختی ذهنی ورزشی ارزیابی می شود به دست میآورد.
1-9-2) راههای مقابله با استرس
در این تحقیق منظور از راههای مقابله با استرس ورزشکاران روشهای مسألهمدار، هیجانمدار، اجتنابی و شهودی میباشد.
1-9-2-1) روش مقابله مسألهمدار
در این تحقیق میزان استفاده از روش مقابله مسألهمدار با سؤالات شماره (1-5-9-13-17-21-25-29) اندازه گیری شده است .
1-9-2-2) روش مقابله هیجانمدار
در این تحقیق میزان استفاده از روش مقابله هیجانمدار با سؤالات شماره(2-6-10-14-18 -22- 26-30) اندازه‌گیری شده است.
1-9-2-3) روش مقابله شهودی
در این تحقیق میزان استفاده از روش مقابله شهودی با سؤالات (3-7-11-15-19-23-27-31) اندازه گیری شده است.
1-9-2-4) روش مقابله اجتنابی
در این تحقیق میزان استفاده از روش مقابله اجتنابمدار با سؤالات شماره(4-8-12-16-20-24-28-32) اندازه گیری خواهد شد.
1-9-3) خوشبینی
عبارت است از نمره آزمودنیها در آزمون جهت‌گیری زندگی(LOT).
فرم در حال بارگذاری ...
